Louis van Gaal is niet van ons allemaal

Rechtbank Amsterdam 15 april 2015, ECLI:NL:RBAMS:2015:2103
Aanvulling:
In de einduitspraak werd Interbest veroordeeld tot het betalen van € 25.000,-- aan Van Gaal.
Zie: Rechtbank Amsterdam 20 januari 2016, ECLI:NL:RBAMS:2016:199

En: "Portret Louis Van Gaal 25.000 euro waard"

De feiten

Interbest is een onderneming die reclamecampagnes verzorgt. Sinds 2010 organiseert zij één of meerdere keren per jaar het spel ‘Six Word Story Schrijfwedstrijd’, waarbij het de bedoeling is dat deelnemers in zes woorden een verhaal vertellen. Zonder toestemming van Louis Van Gaal gebruikt Interbest zijn portret in 2014 in een paginagrootte advertentie.

Van Gaal vordert samengevat :

1.         voor recht verklaart dat Interbest en Night Writers onrechtmatig hebben gehandeld door openbaarmaking van het portret van Van Gaal als omschreven in het lichaam van de dagvaarding en gehouden zijn de hierdoor veroorzaakte schade te vergoeden;

2.         Interbest en Night Writers hoofdelijk te veroordelen tot betaling van € 95.815,-.

De beoordeeling van het geschil

Interbest voert de volgende verweren:

 Wij hebben toestemming gevraagd aan de rechthebbende/maker van de foto

Op grond van artikel 21 Aw is openbaarmaking van een (niet in opdracht gemaakt) portret niet geoorloofd voor zover een redelijk belang van de geportretteerde zich tegen de openbaarmaking verzet. Volgens vaste rechtspraak kan een “redelijk belang” in de zin van het portretrecht van artikel 21 Aw ook gelegen zijn in het belang van de geportretteerde om zijn populariteit, verworven in de uitoefening van zijn beroep, te verzilveren. In het onderhavige geval beroept Louis van Gaal zich op dit - volgens hem - zorgvuldig door hem opgebouwde “commercieel” portretrecht. Dat Interbest de bewuste foto, zoals zij aanvoert, heeft gekocht via Getty Images en een licentie heeft gekregen voor het gebruik van de foto, doet er niet aan af dat er inbreuk kan worden gemaakt op het portretrecht van Louis van Gaal. Vast staat immers dat Louis van Gaal geen toestemming heeft gegeven voor het gebruik van zijn portret door Interbest.

Geen redelijk belang van Van Gaal

Interbest en Night Writers voeren als verweer primair aan dat de vordering van Louis van Gaal moet worden afgewezen wegens een gebrek aan een redelijk belang, omdat - naar zij aanvoeren - een bondscoach zich het gebruik van een dergelijk alledaagse foto (een bondscoach die met zijn assistenten aan het werk is om het verloop van een wedstrijd te analyseren) als sprekende illustratie bij een publieke activiteit (het Spel) die in direct verband staat met het WK, moet laten welgevallen. Foto’s die deze beroepsuitoefening betreffen en zijn gemaakt in voor publiek algemeen toegankelijke plaatsen zijn inherent aan de uitoefening van het beroep en om die reden mist Louis van Gaal een redelijk belang om zich (met een beroep op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer) tegen publicatie te verzetten, aldus Interbest en Night Writers.

Interbest en Night Writers miskennen daarmee naar het oordeel van de rechtbank echter dat het in dit geval niet gaat om een afweging van belangen tussen privacybescherming van een publiek persoon en het recht op vrije nieuwsgaring, maar om de verzilverbare populariteit van het portretrecht van Louis van Gaal. Interbest en Night Writers betwisten op zichzelf ook niet dat Louis van Gaal een commercieel portretrecht heeft. Interbest heeft de foto niet gebruikt voor een nieuwsbericht, maar voor een commerciële uiting van Interbest. Dat Interbest (vrijwel) niets heeft verdiend aan het Spel, ontneemt niet het commerciële karakter aan de door haar gepubliceerde advertenties, die er immers op waren gericht haar Spel onder de aandacht van een zo groot mogelijk publiek te brengen. Interbest geeft verder zelf aan dat zij door deze campagne meer ‘exposure’ heeft gekregen, met name binnen de branche van ‘communicatieprofessionals’. Naar het oordeel van de rechtbank heeft Louis van Gaal dan ook een redelijk belang om zich te verzetten tegen het gebruik van zijn portret door Interbest ter promotie van een door Interbest georganiseerd spel.

Gebruik van de foto valt onder het citaatrecht van artikel 15a Aw of de parodie-exceptie binnen het Auteursrecht

Het beroep van Interbest en Night Writers dat het gebruik van de foto valt onder het citaatrecht van artikel 15a Aw of de parodie-exceptie binnen het Auteursrecht, zien immers niet op het portretrecht. En ook indien deze leestukken analoog zouden kunnen worden toegepast op het portretrecht, blijft in dit geval sprake van het gebruik van het portret in een advertentietekst en niet in (bijvoorbeeld) een kunstuiting. Het gebruikmaken voor een advertentie van de verzilverbare populariteit van een bekend persoon zonder diens toestemming, is niet opeens geoorloofd als het portret op een grappig (bedoelde) manier wordt gebruikt, of indien maar een klein (maar herkenbaar) gedeelte van het portret (functioneel) wordt gebruikt. De verzilverbaarheid blijft ook dan bij de persoon die dit in eerste instantie had kunnen verzilveren.

De bondscoach is van ons allemaal

Conclusie van het voorgaande is dat er een inbreuk is gemaakt op het portretrecht van Louis van Gaal en dat een vergoeding moet worden betaald voor gebruik van de populariteit van Louis van Gaal in de campagne voor het Spel. De rechtbank gaat niet mee in het standpunt van Interbest en Night Writers dat de bondscoach als ‘instituut’ zijn verzilverbare populariteit niet te gelde dient te maken, omdat hij in zijn functie ‘een beetje van ons allemaal is’.

Hoogte vergoeding

Vervolgens is de vraag aan de orde welk bedrag Interbest dient te betalen als vergoeding voor het gebruik van de populariteit van Louis van Gaal. Volgens het arrest Cruijff/Tirion (HR 14 juni 2013, IER 2013/60) moet de vergoeding recht doen aan de mate van populariteit of bekendheid van de geportretteerde en moet deze in overeenstemming zijn met de waarde van het exploitatiebelang van de geportretteerde in het economisch verkeer. De rechtbank zal daarom aansluiten bij de hoogte van de vergoeding die Louis van Gaal zelf had kunnen bedingen indien hij had ingestemd met het gebruik van zijn verzilverbare populariteit voor een dergelijke campagne. De vraag of Louis van Gaal feitelijk schade heeft geleden door het gebruik van het portret door Interbest (in de zin van gederfde inkomsten uit overeenkomsten met derden of een vermindering van zijn verzilverbare populariteit) doet er niet aan af dat Louis van Gaal recht heeft op vergoeding van het bedrag dat hij in dit geval voor een dergelijke campagne als vergoeding had kunnen bedingen.

Volgens Louis van Gaal is de waarde van het verbinden van zijn portret aan een product of dienst hoog, vooral omdat hij reeds is gebonden aan (exclusieve) contracten met derde partijen en hij zijn verzilverbare populariteit in de loop der jaren zorgvuldig heeft opgebouwd door zich te laten bijstaan door (sport)marketingdeskundigen en (zeer) selectief mee te werken aan commerciële uitingen. Met de verbintenissen die hij aangaat zijn volgens Louis van Gaal substantiële bedragen gemoeid. Louis van Gaal heeft ter onderbouwing van de door hem gevorderde vergoeding onder meer verwezen naar verklaringen, die de waarde van zijn verzilverbare populariteit in dit geval stellen op bedragen tussen de EUR 50.000,- en EUR 100.000,-, waarbij volgens deze verklaringen - gezien de periode van plaatsing van de advertentie (tijdens het WK-voetbal van 2014) - een reden is om uit te gaan van de hogere vergoeding.

De rechtbank overweegt dat door [naam 1] in zijn verklaring weliswaar voorbeelden worden genoemd van bedragen die Louis van Gaal voor (andere) campagnes heeft ontvangen, maar naar het oordeel van de rechtbank sluiten deze voorbeelden onvoldoende aan bij de onderhavige situatie, te weten dat sprake is van het (tweemalige) gebruik van één portret voor reclamedoeleinden (éénmaal in een landelijk dagblad en éénmaal in de [blad 2]) tijdens een bijzonder evenement. De marge tussen de in de verklaring van [naam 1] genoemde bedragen (tussen EUR 50.000,- en EUR 100.000,-) is naar het oordeel van de rechtbank te groot om op basis van de summier genoemde voorbeelden een vergoeding voor het gebruik van de populariteit van Louis van Gaal in de onderhavige casus vast te kunnen stellen. Daarnaast is het door [naam 5] genoemde bedrag van EUR 75.000,- in het geheel niet met voorbeelden onderbouwd.

De rechtbank stelt Louis van Gaal daarom in de gelegenheid om - bij voorkeur onderbouwd met stukken - nader uiteen te zetten welke bedragen Louis van Gaal in vergelijkbare gevallen vergoed heeft gekregen. Indien Louis van Gaal niet eerder vergelijkbare overeenkomsten heeft gesloten, zal zoveel mogelijk moeten worden aangeknoopt bij wat vergelijkbare personen in een vergelijkbare situaties als vergoeding hebben gevraagd. Daarbij is tevens van belang dat inzage wordt gegeven in de mate waarin een bijzonder evenement als het wereldkampioenschap voetbal de verzilverbare populariteit van Louis van Gaal (of een vergelijkbare persoon in een vergelijkbare situatie) tijdelijk verhoogt.